VĂN BIA ĐỀ DANH TIẾN SỸ VIỆT NAM QUA CÁC TRIỀU ĐẠI

Ngày nay, tại Việt Nam còn tồn tại 11 Văn miếu:

1- Văn Miếu - Quốc Tử Giám Hà Nội

a- Văn miếu:  Văn miếu là di sản văn hóa một nghìn năm tự trị của Việt Nam. Do chịu ảnh hưởng sâu đậm nền văn hóa Trung quốc (Khổng giáo - Nho giáo) bao gồm cả Quốc Tử Giám và Khoa cử có ít nhiều sửa đổi cho phù hợp tình hình thực trạng xã hội Việt Nam. Văn miếu xây ở tỉnh, do triều đình nhà vua lập ra. Văn là văn hóa, văn đạo, Văn phải hiểu theo nghĩa rộng gồm cả triết lý, thiên văn, chính trị, lục nghệ (lễ, nhạc, xạ, ngự, thư, số) chứ không phải chỉ rèn luyện câu văn cho hoa mỹ. Văn trị đào tạo các quan văn phép trị nước bằng lễ, dạy dân hiểu lễ nghĩa, biết cách cư xử có tôn ti trật tự, xã hội sống hòa mục, yên bình. Miếu là đền thờ (Võ Miếu thờ các danh nhân theo nghiệp võ, đánh giặc, chống xâm lăng... để bảo vệ đất nước).

b- Quốc Tử Giám: - Sử sách chép “Năm 1070 Lý Thánh Tông xây Văn miếu ở thôn Minh Giám, huyện Thọ Xương, phía Tây Nam phủ Phụng Thiên trong kinh thành (Thăng  Long). Năm 1076 Lý Nhân Tông cho xây Quốc Tử Giám  sau lưng Văn miếu làm nơi học tập cho Hoàng Thái Tử” . Vì Quốc Tử Giám  nằm sau lưng Văn miếu có việc lẫn lộn trong cách gọi : “Văn miếu - Quốc Tử Giám” cũng là điều dễ hiểu. Nhưng việc công nhận “Quốc Tử Giám” là “trường Đại học đầu tiên” của nước ta.

            Năm 1076 vua Lý Nhân Tông cho xây Quốc Tử Giám  sau lưng Văn miếu làm nơi học tập cho Hoàng Thái Tử.

Năm 1484 bắt đầu dựng bia Tiến sĩ ở Văn miếu, dựng ngược lại từ khoa thi 1442 là khoa đầu được dựng bia.

Tại sao bia Tiến sĩ lại cất ở Văn miếu chứ không ở một nơi nào khác ? Bia Tiến sĩ là cái gì, để làm gì ?. Bia ghi lại tên tuổi những người đỗ qua các khoa thi, mỗi bia có khắc bài văn thuật lại khoa thi cùng ghi rõ tên tuổi, quê quán và cả bước đường công danh của từng  người đỗ khoa ấy, sau này thăng quan tiến chức sẽ ghi thêm lên bia, hoặc phạm tội nặng thì tên trên bia sẽ bị đục đi. Cùng với bia Tiến sĩ, năm 1484 vua Lê Thánh Tông còn sai biên soạn và cho in bộ Đăng Khoa lục đầu tiên lưu danh các ông Tiến sĩ, đánh dấu thời vàng son của chế độ Khoa cử nước ta.

Kể từ nhà Hậu Lê qua nhà Mạc đến Lê Trung Hưng, nước ta tổ chức được 121 Đại khoa, có những khoa không dựng bia, trải qua bao phen binh lửa một số bia bị mất, nay chỉ còn sót 82 tấm bia, ban đầu dựng rải rạ́c, sau mới dựng nhà bia. Năm 1863 Bố chính Hà Nội là Lê Hữu Thanh [1815- ? ] cùng Án sát Hà Nội Đặng Tá đã thu thập lại trong các nhà bia hai bên giếng Thiên Quang, nhiều bia chữ đã mờ với thời gian.

            Bia Văn Miếu Quốc Tử Giám gồm 82 tấm bia tiến sĩ. Mỗi bia đá đều khắc các bài ký, văn bia đề danh tiến sĩ Nho học Việt Nam của các khoa thi Đình thời nhà Hậu Lê và nhà Mạc (1442 - 1779) tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội.

            Cách thức sử dụng bia cũng rất độc đáo: đá dựng bia được lựa chọn kỹ càng, sau đó được thiết kế, trang trí, chạm khắc các hoa văn. Vì được làm hoàn toàn bằng tay nên công việc này đòi hỏi sự nhẫn nại và khéo léo của những người thợ. bia tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) là những tấm bia tiến sỹ duy nhất trên thế giới có bài ký (văn bia) không chỉ lưu danh các tiến sĩ đã thi đỗ trong các kỳ thi trải dài suốt gần 300 năm (từ 1442 đến 1779) mà còn ghi lại lịch sử các khoa thi và triết lý của triều đại về việc giáo dục, đào tạo, sử dụng nhân tài. Các bài văn bia còn ghi rõ ngày tháng dựng bia, tên của người soạn văn bia, người dựng bia. Điều này khẳng định tính xác thực, nguyên bản và duy nhất của tư liệu. Các văn bia đều do những danh nhân văn hóa, trí thức lớn của đất nước biên soạn nên về cơ bản chúng là những tác phẩm văn học vô giá từ thế kỷ XVđến thế kỷ XVIII.

XEM TOÀN BỘ PDF